Pandemi sürecinde teknoloji şirketlerinin uzaktan çalışma stratejileri nasıl şekillendi?

2020'de 1 milyon 290 bin kişinin çalıştığı Amazon geçen haftalarda işe dönüş tarihini ertelediğini açıklamış, çalışanların ofise döndükten sonra haftanın üç günü ofiste, kalan iki gün de ise uzaktan çalışacakları bildirmişti. Bunun en önemli nedeni yüzyılın en büyük felaketi olarak nitelendirilen Covid-19 hastalığının aşılama istatistiklerinde saklı. Salgının dünya genelinde daha bulaşıcı ve ölümcül olduğu düşünülen yeni Delta varyantı nedeniyle vaka sayısı yükselmeye başladı. Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi'nin Temmuz ayı verilerine göre; ABD'de189 milyon 494 binden fazla kişiye ilk doz Covid-19 aşısı 163 milyon 588 binin üzerinde kişiye ikinci doz yapılmış olmasına rağmen pandeminin seyri ülkede endişe verici durumda.

Salgının dünya genelinde daha bulaşıcı ve ölümcül olduğu düşünülen yeni varyant vaka sayısı yükselmeye başladı. Bu yüzden uzaktan çalışmaktan vazgeçerek ofislere geri dönme çağrısı yapan birçok şirket, dönüş tarihlerini erteleme kararı aldı. 

Uzaktan çalışmanın gelişimi nasıl oldu?

Hatırlatmak gerekirse dünya genelinde ise ilk vaka Çin'in 31 Aralık 2019'da Hubey eyaletine bağlı Vuhan kentinde ortaya çıktı, bölgesel bir "epidemi" olarak algılanan salgından şu an itibarıyla 208 milyon kişi etkilenmiş durumda. Pandeminin başından itibaren dünya genelinde benzeri görülmemiş sayıda ofis çalışanı uzaktan çalışmaya geçiş yaptı. Bununla birlikte liderler ve girişimciler fiziksel bir ofise bağlı olmayan işyeri stratejilerinin önemini fark etti. İlk Covid-19 vakası çıktığı günden bu yana şirketler dijital yetkinliklerine bağlı olarak çalışanlarını, müşterilerini ve diğer tüm paydaşlarını korumak ve riskleri asgariye indirgemek adına belli önlemler almaya başladı.

Salgın, ileriki günlerde sınırları aşarak Avrupa'ya oradan da Amerika Birleşik Devletleri'ne ulaştı. Çin dışındaki ilk ölüm haberi 2 Şubat’ta Filipinler’den geldi. Şubat sonunda salgın 37 ülkeye daha yayıldı. 29 Şubat 2020 itibarıyla ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC), corona virüs hastalığı nedeniyle birçok seyahat uyarısı yayınlamış, CDC gereksiz seyahatleri önlemek için yolcuların Çin, İran, Güney Kore ve İtalya gibi ülkelere gitmemeleri için uyardı. Amazon, 798 bin çalışanının  yurt içi ve yurt dışı tüm gereksiz seyahatlerinin  durdurmasını istemişti. İsviçre'deki bir Google çalışanında corona virüs tespit edildikten sonra şirket, çalışan seyahati kısıtlamalarını genişletti. Nvidia, Intel, Vivo, Sony, Amazon, AT&T, Ericsson, Facebook, Mediatek, TCL, ZTE ve LG gibi birçok şirket Mobil Dünya Kongresi'nin (MWC 2020) açıklamasının ardından resmi olarak iptal edildi.

Dünya genelinde vaka sayısı 90 binin üzerine hastalık nedeniyle ölenlerin sayısı ise 3 bin 100'ün üzerine çıkarken özellikle ABD genelinde Mart 2020'den itibaren teknoloji devleri, hastalığın yayılmasını önlemek amacıyla bir takım önlemler almaya başladı. 5 Mart 2020'de 163 bin çalışana sahip Microsoft, salgın nedeniyle özellikle California ve Washington eyaletlerindeki çalışanları 25 Mart tarihine kadar uzaktan çalıştırmaya başlamıştı. O dönem olası etkilerden bihaber olan şirket, ilerleyen duruma göre tarihlerde değişiklik yapılabileceğini açıklamıştı. Şirket, virüsün aktif olduğu alanlarda gerekli olmayan iş seyahatinin iptal edilmesi gerektiğini söylemiş.King County ve San Francisco'da ise olağanüstü hal ilan etmişti.

Öngörülemeyen başlangıç

O dönem Apple da bu konuda adım atmaktan geri kalmamıştı. Şirketin CEO'su Tim Cook, dünya genelindeki Apple çalışanlarının 9 Mart ve 13 Mart arasında ofislere gitmek zorunda olmadıklarını belirtmiş ve çalışanların evden çalışmalarını önermişti. Şirket, geçen senin Mayıs ayında ikinci çeyrek sonuçlarını yayınlayan Apple, finansal öngörüler paylaşmaktan çekinmiş. Tim Cook, önümüzdeki 60 günde neler olacağını tahmin etmek zor diyerek içinde olduğumuz dönemi anlatmıştı. O dönem salgının dünyadaki etkileri yeni yeni gün yüzüne çıkmaya başlamıştı.

Dünya Sağlık Örgütü, 11 Mart’ta Corona virüsü salgınını pandemi kategorisine aldı. Bu, kritik bir karar oldu. Bu tarihlerde Google, Kuzey Amerika'daki personeline evden çalışma çağrısı yaptı. Buradaki bütün çalışanlarının 10 Nisan'a kadar evden çalışmasını istedi.

13 Mayıs’ta, Corona virüsünün HIV gibi endemik hale gelebileceği uyarısında bulundu. Bunun üzerine Facebook, çalışanların yılın geri kalanında evden çalışmasına izin vereceğini bildirdi. Daha sonra 2020'nin Temmuz ayında ofislere dönüleceğini açıklayan şirket, çalışanlarına konu ile ilgili bir elektronik posta göndererek evden çalışmak isteyen çalışanlarının yıl sonuna kadar bu şekilde görev yapmalarının mümkün olduğunun altını çizdi. Mark Zuckerberg, "Mevcut çalışanların kalıcı olarak uzaktan çalışma isteklerine izin vereceğiz. Ama çalışanlar hemen şimdi bu kararı vermek zorunda değil. Çalışanlar istedikleri takdirde 2020'nin sonuna kadar uzaktan çalışabilecek" diyerek konuyla ilgili yorum yaptı.

Aynı ay Google Üst Yöneticisi Sundar Pichai, görevlerini evlerinden yerine getirebilecek personelin yıl sonuna kadar evden çalışabileceğini açıkladı, Pichai, ofise dönmek zorunda olanların da genişletilmiş güvenlik önlemleri çerçevesinde temmuzdan itibaren iş yerlerinde çalışmaya başlayacağını söyledi. Google ,1 Haziran ayı itibari ile şirketin binalarına giriş yapabileceği ancak isteyen herkesin yıl sonuna kadar uzaktan çalışmaya devam edebileceği belirtti. 

Tüm süreç boyunca ofise dönüş konusunda en farklı yol izleyen şirket ise Twitter oldu. Salgın döneminde çalışanlarına evden çalışma zorunluluğu getiren şirket, isteyen çalışanlarının salgın atlatıldıktan sonra da evden çalışma sistemine devam edebileceğini açıkladı.

2020'nin ilk yarısından itibaren hükümetler, virüsün yayılma hızını önlemek dışarı çıkma yasağına kadar çok çeşitli uygulamaları hayata geçirerek, sağlık sistemlerinin çökmesini önlemek için yoğun çaba sarf etti. Salgın, Avrupa'da etkisini ciddi şekilde sürdürse de bazı ülkelerdeki günlük ölü ve yeni vaka sayısındaki gerileme, normalleşme sürecine dönülebileceği düşüncesine yol açtı. 

Ek destekler

Ağustos'ta vaka sayısının 25 milyonu aştı. Özellikle Latin Amerika'da yaşanan can kayıpları 5 Ağustos’ta 206 bin 800’ü aştı. Bu gelişme üzerine Uber, evden çalışmayı 2021'in ortasına kadar uzattığını açıkladı. Çalışanlarına masa sandalye ihtiyaçları için ek ödeme yapacağını duyurdu. Uber, evden çalışmaya devam edecek olan her çalışanına, evde ofis düzeninin kurulabilmesi için 500'er dolar ek destek vereceğini söyledi. Facebook ise çalışanlarına ihtiyaçları için 1000'er dolar ek ödeme yapacağını söyledi. Facebook, 2020'nin sonuna kadar olan uzaktan çalışma iznini 2021'in temmuz ayına uzattığını açıkladı. 

Yaz aylarında salgının yayılma hızı düştü. Ama dahi virüsün tüm dünyaya yayılmış olması salgının hız kesmemesine neden oldu. Dünya genelinde Ağustos ayında günlük yeni vaka artışı yüzde 1,2’ye kadar geriledi. Normalleşmenin ardından dünya genelinde vaka sayılarının beklenenin üzerinde artmasıyla Eyül ayında Apple'ın bazı ekipleri, pandemiden sonra da evden çalışmaya devam edeceğini duyurdu. Vaka sayıları artarken Google, çalışanları her gün işe gitmek istemediği için hibrit çalışma modelini denemeye karar verdi. Google CEO’su Sundar Pichai, Time dergisine verdiği röportajda, Google’ın ofislerini yeniden düzenlemek ve daha uzun vadeli uzaktan çalışma seçenekleri bulmak da dahil olmak üzere hibrit modeller üzerinde çalıştıklarını söyledi.

Sonbahar aylarında günlük vaka sayısı günlük 100 bini aştı. İkinci dalga ülkeleri vurmaya başladı. DSÖ, aşı piyasaya sürülmeden önce öngördüğü vaka sayısı rakamları tepetaklak oldu. Özellikle Ekim ayında vaka sayısı rekor kırdı. Hatta bu sayının günlük sayısının 400 bine ulaştığı biliniyor. ABD, 8 milyondan fazla vakayla dünyada en çok vakası görülen ülke oldu. Dolayısıyla teknoloji şirketleri ofise dönüş tarihleriyle ilgili geliştirdikleri stratejileri gözden geçirmeye başladı.

Hibrit çalışma kabul görmeye başladı

Aralık 2020, bu yüzden salgının seyri konusunda en kritik dönem oldu. Çünkü dünya aşılama haberleriyle umutlandı. Ama virüsün mutasyonu uğrayarak daha bulaşıcı hale gelmesi endişeleri arttırdı. İlk mutasyon haberi Güney Afrika'dan geldi. Buna paralel olarak vaka ve can kayıplarında artış sürdü. Bu gelişmelere rağmen Aralık ayında evden çalışmayı Eylül 2021'e kadar uzatan Google, hibrit çalışmayı test edeceğini açıkladı. Google çalışanları haftanın 3 günü ofise gelecek, haftanın geri kalanında ise evden çalışacağını belirtti. 

Apple çalışanlarının büyük çoğunluğu 2021 yılının Haziran ayına kadar evden çalışacağı duyuruldu. Apple CEO'su Tim Cook'un Apple çalışanları ile paylaştığı bilgilere göre 2021 yılının Haziran ayı Apple için dönüm noktası olacağı söylendi. Dünyada onaylanan COVID-19 aşısını alan ilk hasta olan 90 yaşındaki Margaret Keenan oldu. Bu noktada Seattle'daki ofislerini yenileyen Amazon'un uzaktan çalışmaya devam etme planlarının şu an için belirsizliğini koruduğu bilgisi paylaşıldı. Amazon'un uzaktan çalışmaya devam etme planları aşıya bağlı olduğu açıklandı. 

Bu tarihten itibaren dünya nüfusu öncelikli gruplardan başlanarak aşılanmaya başlamış olsa da Mart ayında pandeminin üçüncü dalgası geldi. İki ay boyunca ülkeler yeniden karantina koşullarına geri döndü. Mayıs ayında yaz aylarının getireceği rehavete paralel olarak pandemi açısından yavaş yavaş önlemlerin gevşediğine tanık olundu. Facebook bu ay itibarıyla ofislerini yüzde 10 kotasıyla çalıştırmaya başladı. Bir yıl önce CEO Mark Zuckerberg bir açıklama yapmış ve şirketin işgücünün yüzde 50'sinin önümüzdeki on yıl içinde tamamen uzak olmasını beklediğini söylediğini hatırlatalım.

Aşılama oranlarının yükseldiği Haziran ayı uzaktan çalışma meselesi açısından oldukça hareketli geçti. Ama kimse yeni çıkan Delta varyantını hesaba katmamıştı. Bu yüzden Apple çalışanları, eylül ayında ofise dönmeye karşı çıktı. Hibrit çalışma konusunda Tim Cook'a itiraz etti ve ofise dönmeye karşı çıktıklarını açıklayan bir yazı kaleme aldı.

Apple, uzaktan çalışma konusunda çıkmaza girdi

Tim Cook, çoğu çalışanın çarşamba ve cuma günleri uzaktan çalışabileceğini; pazartesi, salı ve perşembe günleri ofise gelmelerinin isteneceğini açıkladı. Bazı ekipler ise haftada dört ila beş gün ofise geri dönecekleri açıklandı. Bu saatten sonra şirket çalışanları arasında soğuk savaş başlamış oldu. Apple çalışanları, hibrit çalışma konusunda Tim Cook'a itiraz etti ve ofise dönmeye karşı çıktıklarını açıklayan bir yazı kaleme aldı. "Meslektaşlarımız arasında artan bir endişeyi iletme fırsatını kullanmak istiyoruz” şeklinde başlayan yazıda Apple'ın esnek çalışma politikasının ve bunun etrafındaki iletişimin, bazı çalışanları şimdiden istifa etmeye zorladığı; esnekliğin getirdiği kapsayıcılık olmadan, çoğu çalışanın ya aileleri ve elinden gelenin en iyisini yapmak için yetkilendirilmiş olmak ya da Apple'ın bir parçası olmak arasında seçim yapmak zorunda kaldığı ifadeleri yer aldı. Apple'ın, çoğu çalışanın eylül ayının başından itibaren haftada üç gün ofise dönmesini gerektiren hibrit çalışma modelinden geri adım atmadığı ortaya çıktı. Facebook çalışanları  için ise 2022'nin ilk yarısına kadar uzaktan çalışmaya devam edeceği açıklandı. Mark Zuckerberg, önümüzdeki haftadan itibaren ABD'deki personelin Kanada'dan; Avrupa veya Orta Doğu'dakilerin ise İngiltere'den çalışabileceğini söyledi.

Bugünün açmazı: Aşı şartı

Temmuz'da ise ofise dönüş planlarını erteleyen Google, çalışanlarına aşı olma şartı getirdi. Şirketin CEO'su Sundar Pichai, çalışanların 18 Ekim'e kadar evden çalışmaya devam edebileceklerini açıkladı. Ayrıca ofislere dönen çalışanların virüse karşı aşılanması gerektiğini de duyurdu. Aslında Google, ofislerinden bazılarını gönüllü olarak dönmek isteyen çalışanları için açmıştı ve çalışanların eylül ayına kadar geri gelmelerinin gerekmediğini söylemişti. Şimdi ise Delta varyantının neden olduğu koronavirüs vakalarındaki artış, bu son tarihi bir aydan fazla geriye itmiş oldu.

Bu ay, uzaktan çalışma konusunda ekibiyle karşı karşıya gelen Apple'da üst düzeyde işten ayrılmalar artmaya başladı. Apple'da şimdi iCloud, sağlık ve yapay zeka alanlarında önemli işten ayrılmalar yaşanıyor. Apple'ın iCloud, Health ve AI ekiplerinde işten ayrılmaların arttığını görüldü. Apple ve çalışanları arasındaki soğuk savaş devam ederken uzmanlar 2021 yılı sonu itibariyle biraz daha rahat olacağımızı öngörüyor. Şirketin geçtiğimiz gün çalışanlarına ofise dönüşün Ocak 2022'ye ertelendiğini doğrulayan yeni bir not gönderdiği iddia edildi. Dolayısıyla mutant virüsler bir yana herkes 2022'nin başındaki senaryonun daha iyimser olacağı görüşü bir noktada onaylanmış oldu. Bu noktada uzaktan çalışma modelinin nasıl şekilleneceği merak konusu...