Açıklama: Shaig Muradov bir interaktif pazarlama ajansında sosyal medya ve web sitelerinden sorumlu olarak çalışıyor. İnternet girişimcisi, Weboxu teknoloji blogunun yazarı ve kurucu ortağıdır.
Uzun süredir takip ettiğim Webrazzi’de, Azerbaycan internet pazarındaki mevcut durumu paylaşacağım için memnunum. İnanıyorum ki komşu ülkenizdeki internet piyasasını tanımanız, ülkenizdeki durumu değerlendirmeniz açısından güzel bir referans olacaktır.
Azerbaycan'ın nüfusu 9 milyon, aktif internet kullanıcısı ise yaklaşık %44. İstatistikler mobil interneti de kapsıyor ve internet kullanım istatistiğinin bu denli yüksek olma nedeni mobil internet kullanıcıları. Ülkenin internet pazarı yeni yeni şekillenmeye başlıyor.
İnternet kullanıcı sayısının fazla olmamasının nedeni yakın tarihlere kadar internet fiyatlarının çok yüksek olmasıyla açıklanabilir. 2009 yılından başlayarak fiyatların bir kaç defa, hem de kat-kat indirilmesi, kullanıcı sayının da artmasına neden olmaya başladı. Şu anda 2 Mbps internet paketine aylık 30 manat (yerel para birimi) ödüyorum. Dolarla karşılığı yaklaşık 38$.
Mobil İnternet Kullanımı
Ülkedeki tüm GSM operatörleri henüz 3G'ye geçmiş değil, bu da kullanıcı artışının önünü kesiyor. Mevcut 3 mobil operatörden (Bakcell, Azercell ve Azerfon) sadece biri - hem pazar payı oranıyla en küçüğü, hem de çekim kalitesi bakımından en zayıf olanı - Azerfon, 3G hizmeti veriyor. 3G lisanına sahip Azerfon Vodafone ile de partnerlik anlaşmasına sahip. 2009'un Aralık ayından itibaren 3G'e geçmesine rağmen hem fiyatların uygun olmaması, hem de kullanıcılardan tepki alması nedeniyle fazla yaygınlaşamadı. Diğer operatörlerin ise çeşitli nedenler sebebiyle 3G lisansları yok.
Azerbaycan'da toplam mobil abone sayısı 7.2 milyon. Abonelerin operatörler arasında dağlımı ise yaklaşık olarak aşağıdaki şekilde:
- Azercell - 50%
- Bakcell - 35%
- Azerfon - 15%
Pazar lideri Azercell'in bir başka özelliği ise Fintur Holdings B.V. şirketine dahil olması. Bu şirket Turkcell (42%) ve Teliasonera (58%) şirketler grubunun ortak kurdukları bir şirket. 3G lisansına sahip olmayan Azercell ve Bakcell internet hizmetini EDGE üzerinden sağlıyor. Bu sene içerisinde her iki operatörün 3G lisansı alması bekleniyor.
Ülke olarak hem fiyat indirimleri, hem de yeni nesil 3G hizmetlerinin tüm operatörlerde aktif duruma gelmesinden sonra kullanıcıların daha da artmasını bekliyoruz.
İstatistikler - Sosyal medya, Tarayıcılar, E-posta Servisleri
Sosyal medya araçlarından şu anda en popüleri ve hızla yükseleni tüm dünyada olduğu Azerbaycan'da da Facebook. Şu anda üyeleri 400 bine (387.340) yaklaşıyor. Geçen seneye oranla % 200’den fazla artış oldu. Facebook’un popüler olana dek en fazla kullanılan sosyal ağlar Rusya tabanlı olanlardı: Odnoklassniki.ru ve vKontakte. Son aldığım istatistiklere göre Odnoklassniki’de kullanıcı sayı 500 binden fazla. vKontakte-de ise 300 bini geçiyor.
Son bir senede Facebook’un oldukça hızlı yükselişi karşısında Ondoklassniki ve vKontakte hiç bir şey yapamadı. vKontakte Facebook’un en büyük klonlarından biri olarak yola çıktı. Fakat sonradan Facebook’a bire-bir ayak uyduramadı (veya uydurmadı). Site şu anda Facebook'un eski sürümlerini hatırlatıyor. Üye sayısında artış olmamasının yanında, eski üyelerini de kaybetti. Bu sosyal paylaşım ağlarında hesabı olan kullanıcıların sitelerdeki aktiflik oranı hızla düştü ve Facebook’la boy ölçüşemez düzeye geldiler.
Tabi son zamanların parlayan bir diğer yıldız da Twitter. İlk başlarda küçük ve daha fazla teknoloji sektöründen insanlara hitap eden Twitter, 2010'un son çeyreğinden başlayarak giderek yaygınlaşıyor. Şu anda Azerbaycan trendlerini resmi olarak Twitter'dan takip edemiyoruz. Aktif kullanıcıların yazılarını takip eden yerel, 3. parti bir site sayesinde ölçümleme yapma imkanımız var. Twitter’in Rus ve Türk dillerini eklemesinden sonra bu sene içerisinde daha da popülerleşeceğine inanıyorum. Her iki dil yakın coğrafyaya ait ve ülke nüfusunun %90'ının bu iki dilden birinde internette her hangi bir siteyi rahat kullanma şansına sahip.
Azerbaycan Blog Dünyası
Bloglar ise en yaygın sosyal medya araçlarından. Durmadan artan bir ivme kazanmış durumda. Hemen hemen her konuda blogla karşılaşmak mümkün; sinemadan siyasete, teknolojiden edebiyata. İnternet sitelerinin kataloğunu tutan bir sitenin verilerine göre Azerbaycanda aktif sitelerin sayısı 8 bine yaklaşıyor.
Hiç bir sosyal ağ veya başka bir site kapalı değil. Yani başımız şimdilik yasaklarla dertte değil. İnternette her konuda geride olsak da en azından yasakların olmaması sevindirici.
Kullanıcıların tarayıcı seçimleriyse dünya geneline göre biraz farklı. 2010 sonlarında bir araştırma gerçekleştirmiştik. Hem global araştırma şirketi Statcounter'ın istatistikleri hem de sitelerin istatistiklerini tutan yerel bir servisin verilerini karşılaştırmıştık. Yerel istatistikler de Statcounter ile hemen hemen aynı oranda çıkmıştı. 2010 sonu itibariyle oluşan tablo şu şekilde:
- Internet Explorer - 39.22%
- Opera - 29.34%
- Firefox - 17.27%
- Chrome - 12.69%
- Safari - 1.32%
Tüm dünyada olduğu gibi IE’nin pazar payı hızla küçülüyor. Fakat dünyada olanın aksine bizde IE'yi Firefox ya da Chrome değil Opera sıkıştırıyor. Şimdiki duruma bakarsak, yine IE’nin kan kaybettiğini, rakiplerinin de bundan pay aldığını görmek mümkün. Operanın yükselme sebebi Firefox ve Chrome popüler olmadan önce de burada tanınmış olması. Diğerlerinden daha aktif, hatta bazı etkinliklerde sponsor bile oluyorlar. Başka bir neden de WML tabanlı siteleri desteklemesi. Mobil (wap) tabanlı siteleri internetten açmak isteyen kullanıcıların da tercihi oluyor.
Şubat ayında e-posta servisleriyle ilgili de bir araştırmamız olmuştu. Araştırma sonucunda ülke çapında en fazla kullanılan mail servisleri sırasıyla Mail.ru (Rusya servisi) yaklaşık %50, Box.az (yerli servis) yaklaşık %14 ve Hotmail yaklaşık %6 pazar payına sahip olduğunu görmüştük.
Etkinlikler
Ülkede internet odaklı çeşitli etkinlikler de düzenleniyor. İlk büyük kapsamlı etkinlik 2008'de (Barcamp Azerbaycan) gerçekleşti. Büyük kapsamlı ilk global etkinlikse Barcamp Caspian (2009) oldu. Blogcuları bir araya toplayan Bloqosfer blog forumu ve sosyal internet projelerini gerçekleştirilmesine yardımcı olan SYD (Sicamp) etkinlikleri 2010'dan beri düzenlenmekte.
Şimdiye kadar bu etkinliklerden en fazla ilgi göreni Barcamp etkinlikleri oldu. Bu sene de her üç etkinliğin gerçekleşmesi bekleniyor. Bunlardan yalnız Barcamp’ın bu sene de global olarak düzenlenmesi planlanıyor. Ayrıca, sonbaharında TEDxBakı'nın teknoloji ve internet içerikli bir etkinliğinin olması bekleniyor.
Tüm bunlara rağmen ülkede şimdilik Webrazzi Summit büyüklüğünde ücretli etkinlikler yapılmıyor. Pazarın daha da gelişmesinden sonra eminim bu tür etkinlikler de yapılacaktır.
.az Alan Adı Uzantısı Hakkında
Bu konu internetimizin kanayan yaralarından biri. Berbat hizmet anlayışları ve satışın sadece bir şirketin elinde olması, bir çok kullanıcını .az alan adı uzantısından soğutuyor. Oldukça ağır kayıt şartlarına rağmen şu anda kayıtlı 10616 tane .az domaini var ve .az’a bağlı alt alan adlarında toplam 11622 kayıt mevcut.
Şu anda .az uzantısı ile online alan adı kaydı yaptırmak neredeyse imkansız. Kayıt işlemi için önce e-posta aracılığıyla form doldurup göndermek gerekiyor. 24 saat içinde onay e-postasını bekliyoruz. İstediğimiz alan adını alabilirliğimiz onaylandıktan sonra, şirketin ofisine gitmek, parayı yerinde ödemek gerekiyor. Bu prosedürden sonra da NS’leri kontrol etmek için panel verilmiyor. Değiştirmek istendiğinde kayıt zamanı kullanılan e-postadan şirkete yazmak gerekiyor. Hafta sonu ya da bayramlarda değiştirmek de haliyle mümkün olmuyor. Eğer kimse başkent dışından .az uzantılı alan adı almak istese yine aynı prosedür uygulanıyor. Onca yolu kalkıp başkente gelmeliler. Diğer illerde ofisleri bulunmuyor.
Bu sorunun teknolojik yetersizlikten olduğunu söyleyemeyiz. Azerbaycan'da üniversite sınavları için kayıtlar sadece online yapılıyor, kimlik kontrolünden, bitirdiği okula kadar hepsi online ve başarılı bir şekilde düzenleniyor. .az uzantılı alan adı satışlarını gerçekleştiren şirketin bunu düzenlememe sebebi kontrolü elinde bulundurmak, istemediği alan adlarının satılmasına engel olmak. Konuyla bağlı fazlasıyla yazıldı, çizildi. Gerekli başvurular yapıldı. Bu durumun bir an önce düzeltilmesini umuyoruz.
Web Site Arayüz Dilleri
Ülkenin bulunduğu coğrafi konum itibariyle kullanıcılar Rus, Türk ve Azerbaycan dillerinde olan siteleri kullanıyorlar. Azerbaycanın 70 seneyi aşkın bir süre Sovyetler Birliği'nin yönetimi altında kalması sonucu nüfusun büyük bir kısmı Rusça biliyor. Hemen herkes Rusça olan bir siteyi kullanabiliyor.
Diğer yandan, kardeş Türkiye ile aynı dil ailesine mensup oluşumuz nedeniyle kullanıcıların Türk sitelerini kullanabilme oranı da çok yüksek. Elbette, İngilizcenin tüm dünyada hakim bir dil olması bizim için de değişmiyor. İngilizce'yi öğrenenler giderek artıyor. Bu da sitelerin kullanımında kendini gösteriyor.
Yabancı siteleri kullanım ihtiyacı biraz da yerli pazarın yavaş gelişmesinden kaynaklanıyor. Pazarda büyük bir internet şirketi, geliri sırf sitelerden olan büyük bir kuruluş yok. Kısaca bir İzlesene, Ekşisözlük ya da YemekSepeti yok.
Azerbaycanda yapılmış internet sitelerinin kullanıcı arayüzleri genelde iki dilde, Rusça ve Azerice. Bazı sitelerin Rusça olma sebeplerinden biri hem nüfusun Rusça eğitim görmüş bölümüne direkt hitap etmek, hem de büyük nüfusa sahip Rusça konuşan ülkelerde kullanımını sağlamak. Yine de ben sitelerin sırf Rusça olmasını tasvip etmiyorum. Pazarın gelişimi açısından yabancı dille birlikte kendi dilimizin de olmasından yanayım. Bu durumda da gelişmeler olumlu yönde. Giderek Azerbaycan dilinde olan sitelerin sayısı artıyor ve Rusça olan siteler de Azerbaycan dili seçeneğini ekliyorlar.
Satın Almalar Pazar oluşmadığından yatırımlarda olduğu gibi, şirket satınalmalarında da fazla bir gelişme yok. Şu ana kadar 3 sitenin el değiştirdiğini biliyoruz. Bunlardan en büyüyü haber sitesi Day.az'ın 2009'da satılması oldu. Fakat fiyatı konusunda kimseye bilgi verilmedi. Bundan başka 30 ile 50 bin dolar arasında satın almalar oldu. Bir mobil siteyi Azercell’in içerik sağlayıcılarından biri satın aldı; el değiştiren bir diğer site ise eğlence sitesi olmuştu.
Neden Pazar Yok?
Peki neden internet pazarı yok? Aslında bu o kadar da zor bir soru değil. Çünkü, yatırımcılar yok. Değil melek yatırımcı, internette iş kurmak isteyen yatırımcı da yok. Sanırım elinde büyük işler kuracak kadar fazla parası olan insanlar internete yeteri kadar inanmıyorlar. Sabretme istekleri yok. Parayı yatırıp 6 ay içinde ondan kazanç sağlamak istiyorlar. Halbuki Facebook'lar, Twitter'lar hiç de o mantıkla kurulmadı. Zaten bir sonraki yazıda vurgulayacağım DST Grubu da bu boşluktan faydalandı ve pazarda kendi ürünlerini yeteri kadar tanıttı.
Kısaca Azerbaycan internet pazarı daha yeni yeni oluşuyor ve büyük oyunculardan yoksun. Pazarda hakim siteler ise yabancılara ait. Azerbaycan internet pazarı hakkındaki diğer yazımda dikey bir bakışla e-ticaret, online reklam gibi konulara değineceğim.
Görsel Kaynaklar: Sadig Muradov
