İçinde bulunduğumuz küresel ekonomik kriz döneminde global internet pazarının sıkıntılı günler geçirdiğini duyuyoruz. Ülkemizde de bu yönde gergin bir ortam söz konusu. Ancak diğer taraftan özellikle A sınıfı, sektör lideri, web sitelerinin henüz krizden pek etkilenmediğini de biliyoruz. Çeşitli şirketlerin düşürdükleri online reklam bütçeleri bir grup şirketi etkilerken, genele vurduğumuzda bizim sektörümüzün diğer sektörlere kıyasla pek de endişeli günler geçirmediğini görüyoruz.
Her ortamda reklam dışında gelir modeli kurgulamak gerekiyor diye bağıran bizler ve birçoğumuz, bu kriz döneminde gördük ki aslında reklam modelinde çalışan girişimlerin çoğu satış odaklı çalışan şirketlere kıyasla çok daha dertsiz bir dönem geçiriyor.
Bu konuyu yani iş modelleri üzerine analiz yapmayı şimdilik bir başka yazıya bırakalım ve bunun yerine kriz dönemlerinin girişimci ve yatırımcılar için internet pazarında nasıl bir ortam oluşturduğuna bakacağımız analizimize dönelim.
2009 yılı değerlendirmesi: Ekonomik krizler girişimciler için fırsat mıdır?
Bu analiz Crenvo bünyesinde yaptığımız çalışmaların bir yansımasıdır ve detaylara saplanmadan geneli göstermek için bir tür özet niteliğindedir.
Webrazzi okuyucularının çoğu Amerika'da 2000 yılı sonlarında başlayıp 2001 yılı sonunda internet sektörünü vuran krizi ve bu dönemde yok olan web girişimlerini bilirler. Şişen internet pazarının oluşan krizle nasıl önemli şirketleri ortadan kaldırdığını ve bu dönemden küçük sıyrıklarla kurtulan şirketlerin neler yaptıklarını pazarı özünden inceleyenler bileceklerdir.
Küresel Ekonomik Kriz ve 2009
Bugün kalkıp da 2009 yılı için kesin ekonomik öngörülerde bulunmak gerçekten yapılabilecek en anlamsız ve gerçek dışı davranış olacaktır. Dünyanın önde gelen ekonomistlerinin bile şaşkınlıkla inceledikleri krize söyleyecekleri sözleri kalmamışken bizim kalkıp 2009'da şöyle olur, sonra kriz burada böyle olur dememiz uydurmanın ötesine geçemez.
Hali hazırda kabul gören ve tek bildiğimiz şey şu ki, 2009 yılı Türkiye açısından bir büyüme hedefi ortaya koymuyor ve özellikle yılın ilk 6 ayı tedirgin bir bekleyişi beraberinde getiriyor.
Bu sebeple yapılabilecek en doğru davranış geçmiş tecrübelerden yola çıkarak dönemi analiz etmek olacaktır.
Web 2.0 ne zaman doğdu?
Web 2.0 teriminin 2005 yılının sonlarında hayatımıza girdiğini biliyoruz ancak o dönemlerin ve haliyle günümüzün popüler Web 2.0 uygulamalarının birçoğunun temelleri aslında bu dönemin öncesinde atılmıştı.
Hemen aklımıza ilk gelen Web 2.0 girişimlerini düşünelim.
Flickr, Del.icio.us, LinkedIn, MySpace, Bloglines, Second Life, Facebook, YouTube ve diğerleri...
Bu girişimler ne zaman hayata geçirilmişti?
Flickr - Ocak 2004, Del.icio.us - Kasım 2003, LinkedIn - Mayıs 2003, MySpace - Ağustos 2003, Bloglines - Haziran 2003, Second Life - Haziran 2003, Facebook - Şubat 2004, YouTube - Eylül 2005.
Tim O'Reilly'nin "Web 2.0 Nedir?" (What is Web 2.0 ?) isimli yazısını herhalde bilmeyen kalmamıştır. Söz konusu yazıda sürekli kullandığı ve Web 1.0 ile Web 2.0'ın farkını anlattığı bir karşılaştırma vardır.
Burada sözü edilen Web 2.0 ürünlerini de kapsamımıza alalım. Google Adsense - Haziran 2003, BitTorrent - Eylül 2003, Napster - Mayıs 1999, Wikipedia - Ocak 2001.
Web 2.0 dönemini genellikle blogların hayatımıza girmesi ile eşleştirmemiz durumu da vardır. Kaldı ki yukarıdaki karşılaştırmada da kişisel web sitelerinden bloglara geçiş gösterilmektedir. Bunun için de blog kültürünü hayatımıza sokan Six Apart, Blogger ve Wordpress'i de analizimize dahil ediyoruz. Six Apart - Eylül 2001, Blogger.com - Ağustos 1999 ve Wordpress - 2003 yılında kurulmuş girişimler.
Analizi biraz daha genişletip yakından tanıdığımız başka girişimleri de dahil edelim. Mesela XING - Ağustos 2003, Last.FM - Ocak 2002, Digg - Ekim 2004.
Web balonunun patlaması ve Amerika'nın 2001 krizi
Web 1.0'ın sonunu getirdiği şeklinde yorumlanan 2001 krizine geri dönelim. Acaba söz konusu dönemin etkisi ne kadar sürmüş? Bunun için NASDAQ'ın 1994 - 2008 (günümüze kadar) yılları arası tüm kapanış değerlerini topladık ve aşağıdaki grafiği oluşturduk.
Grafikten de görebileceğiniz gibi borsanın en düşük dönemleri 2002 yılı sonu ve 2003 başına denk geliyor. 2003 yılının ilk çeyreğinden sonra ise yükseliş başlıyor. Devamında Web 2.0 konuşmaya başladığımız ve yeni bir dönemin hayatımıza girdiği süreçte ise yükseliş devam ediyor ve 2007 yılı Ekim ayında yine tavan yapıp düşüşe geçiyor. Devamında 2008 yılı başlarında yükselişler oluyor ancak Ağustos 2008'den itibaren borsa kontrolü kaybediyor.
Web 2.0'ın öncü girişimlerine geri dönelim.
Analizimizde günümüzün ve dönemin 18 farklı web girişimini değerlendirmeye aldık. Söz konusu girişimlerin her biri de "Web 2.0 Nedir?" çalışmalarında hepimizin adını andığımız girişimlerdir.
Dikkat ederseniz girişimlerin çoğunun hayata geçirilme dönemi 2003 ve 2004 yılları. Bu analizde çok fazla detaya girmeyeceğimi belirtmiştim, bu sebeple girişimlerin pazara kattığı ekonomik değer ve yarattığı etki bazında inceleyip yıllar bazında oluşturduğumuz detaylı sonuçlara girmiyorum.
Çok genel hatlarıyla yıl bazında girişimlerin hayata geçirilmesini grafiğe dökecek olursa şöyle bir tablo karşımıza çıkıyor.
Söz konusu web girişimlerinin teknolojik altyapı ve inovatif değerlerini göz önüne alacak olursanız her birinin ortalama 6 ay ile 12 arası bir geliştirme sürelerinin olduğunu düşünebilir ve kuruluş dönemlerini bu bakış açısıyla tekrar değerlendirebilirsiniz.
Karşımıza çıkan durum gösteriyor ki, günümüzün popüler girişimleri, ki bu girişimlerin büyük bölümü ya inanılmaz seviyelerde yatırım aldılar ve yollarına devam ediyorlar, ya da önemli şirketler tarafından satın alındılar, krizin ekonomik anlamda en derin olduğu aşamada, yani ekonominin dibe vurduğu noktada, çalışmalarına başlamışlardı ve tam da o dönemde girişimler hayata geçirilmişti.
Kriz döneminin en acılı aşamasında yoğunlaşılan ve devamında hayata geçirilen bu girişimlerin arasından satın alınanlara örnek vermem gerekirse; Del.icio.us Aralık 2005'de Yahoo! tarafından satın alındı, Flickr Mart 2005'de Yahoo! tarafından satın alındı, YouTube Ekim 2006'da Google tarafından satın alındı, Blogger.com Şubat 2003'de Google tarafından satın alındı, MySpace Temmuz 2005'de Fox Interactive tarafından satın alındı, Last.FM Mayıs 2007'de CBS tarafından satın alındı, Bloglines Şubat 2005'de Ask.com tarafından satın alındı...
Hepsinin ortak özelliği inovatif ürünler olmaları ve bireysel girişimciler tarafından hayata geçirilmiş olmalarıydı.
Kriz dönemlerinde inovasyonun getireceği başarı üzerine bugünlerde birçok kaynakta makaleler okuyabilirsiniz. Şirketlerin inovasyon ile bu dönemi atlatabileceği ve devamında yaratacakları değeri fırsata dönüştürebilecekleri konuşulur. Bu durumun geçmişte önemli bir örneği olarak Web 2.0 döneminin başlangıcı göz önüne alınmalıdır.
Web 2.0 terimini hayatımıza sokan ve bu dönemin mihenk taşları olarak gördüğümüz girişimlerin dibe vurduğu ve yükselişe geçtiği dönemlerde hayata geçirilmiş olması bir şans mıdır yoksa inovasyonun hem girşimcisine hem de pazara kattığı bir değer midir orası tamamen ayrı bir analiz konusu. Ancak şunu görüyoruz ki önümüzdeki dönem yani 2009 yılı inovatif ürünleri, hayatımızı değiştirecek, internet kullanım alışkanlıklarımıza yön verecek girişimleri hayata geçirmek için büyük önem teşkil etmektedir.
2009 yılı içinde başlanan inovatif girişimlerin büyük olasılıkla 2010 yılının yıldızları olması ve ekonominin düzlüğe çıktığı noktada girişimci ve yatırımcısına değer kazandırması muhtemeldir.
Bu sebeple 2009 yılı internet girişimcileri için doğru değerlendirilmesi ve çalışmaların filizlenmesi gereken bir dönemdir. Bir tür kuluçka dönemi gibi düşünüp hayatımızı değiştirecek girişimlere adım atmak için önemli bir fırsattır.
Peki, hangi alanlar 2009 yılı için fırsat ve trend olarak değerlendirilmektedir. Bu konudaki görüşlerimizi bir sonraki yazıda paylaşıyor olacağız.
