Savunmada üretken yapay zeka yarışı: ABD, Çin ve Avrupa ne yapıyor?

ABD’den Çin’e ve Avrupa ülkelerine kadar birçok ülke üretken yapay zeka teknolojilerini istihbarat analizinden muharebe simülasyonlarına, komuta-kontrol sistemlerinden karar destek araçlarına dek geniş bir yelpazede test ediyor. Gelin, devlet kurumlarının yapay zeka odağında attığı savunma adımlarına birlikte bakalım. 

ABD

Geçtiğimiz haftalarda Yapay Zeka Gündemi #35 başlıklı yazımızda, ABD Savaş Bakanlığı'nın ABD ordusu için yeni bir yapay zeka platformu olan GenAI.mil'i tanıttığını sizlere aktardık. Google Gemini, kullanıma sunulan ilk yapay zeka modeli olarak bu platformda yer aldı. Bu kapsamda “Gemini for Government” modeli, 3 milyon askeri ve sivil personele hizmet verecek şekilde devreye alındı. Gemini for Government, ABD Savunma Bakanlığı’nın (DoD) kurumsal bulut altyapısında çalışarak gizlilik seviyesi düşük işlemlerde metin özetleme, politika dokümanlarını derleme, proje kontrol listeleri oluşturma ve risk analizi yapma gibi görevlerde personelin iş yükünü hafifletmeyi hedefliyor. Bu süreçte xAI'ın da GenAI.mil kapsamında ABD Savunma Bakanlığı ile çalışacağı açıklandı. Ayrıca yine geçen hafta duyurduğumuz üzere; ABD'nin yıllık savunma bütçesi, yapay genel zekanın (AGI) askeri etkilerini ve bunu takip eden düşmanlara karşı alınacak önlemleri incelemek üzere bir komite kurulmasını zorunlu kılıyor. 

Army Enterprise Large Language Model Workspace

Şimdiye kadar ABD yetkililerinin bu alanda farklı adımlar attığını gördük. Örneğin üretken bir yapay zeka platformu Army Enterprise Large Language Model Workspace, ordunun iletişimi kolaylaştırmak, operasyonel verimliliği artırmak ve inovasyonu teşvik etmeye odaklanıyor. Basın bültenlerinin hazırlanmasından personel tanımlarının yeniden sınıflandırılmasına kadar, bu platform hem sahadakiler hem de ofis operasyonları için dönüştürücü nitelikte. 

Yapay zeka ile güçlendirilen güvenlik

Eylül ayında paylaşılan bilgilere göre; Illinois'deki Rock Island Arsenal'da bulunan ABD Ordusu'nun Müşterek Mühimmat Komutanlığı (JMC), mühimmat Organik Endüstriyel Tabanı (OIB) içindeki güvenlik sistemlerinde yapay zeka destekli bir sistem devreye alındı. ABD Savunma Bakanlığı (DOD), ABD Gizli Servisi, İç Güvenlik Bakanlığı ve diğer kurumlarla işbirliği içinde olan JMC, mevcut Ordu sensörleriyle entegre edilmiş gelişmiş yapay zeka (AI) analizlerinden yararlanarak mühimmat Organik Endüstriyel Tabanı (OIB) içindeki güvenlik ve emniyeti önemli ölçüde iyileştiriyor. ABD Savunma Bakanlığı tarafından eğitilen yapay zeka ticari sisteminin ilk odak noktası, izinsiz giriş tespiti ve silah tanımlama. Kameralar, radarlar ve diğer teknolojileri entegre ederek, söz konusu sistemi mevcut eski altyapıya dağıtılabiliyor. Böylece kameralar, silahları ve izinsiz girişleri algılama, yüz tanıma ve araç izleme yeteneklerine sahip sensörlere dönüşürken, sistem, güvenlik personeline gerçek zamanlı uyarılar gönderiyor. 

ABD yetkililerinin yapay zeka odağındaki adımları bununla sınırlı değil. Pentagon, 2023 yılında üretken yapay zekayı sahaya entegre etmek üzere “Task Force Lima” adında bir görev gücü de oluşturdu. Bu birim, üretken modellerin güvenli ve stratejik kullanım alanlarını araştırmak ve Savunma Bakanlığı genelinde politikalar geliştirmekle görevlendirildi.

Defensecoop'un aktardıklarına göre; Ekim 2023’te yayımlanan CDAO (Baş Dijital ve Yapay Zekâ Sorumlusu) genelgesi ise tüm personeli üretken yapay zeka kullanımında dikkatli ve etik olmaya çağırdı. Genelge, açık platformlarda gizli veya hassas bilgi girişini kesinlikle yasaklarken, yapay zeka çıktılarının mutlaka doğrulanması ve kullanıcılar tarafından sorumluluğunun alınması gerektiğini vurguladı.

Temmuz ayında yayınlanan Savunmada Yenilik: Askeri Evrimde Üretken Yapay Zekanın Rolü başlıklı makalede ABD ordusunun sahadaki potansiyel üretken yapay zeka uygulamalarının nasıl şekillendiğini görüyoruz. Karar destek sistemleri ve otomatik hedef tanıma (Aided Target Recognition) gibi araçlar sayesinde komutanların karmaşık verileri daha hızlı analiz edip karar alması hedefleniyor. Bununla beraber rota planlama, harekat emri yazımı ve muharebe talimleri için senaryo üretimi gibi görevlerde de üretken yapay zekadan faydalanılacağı öngörülüyor. 

Çin

Üretken yapay zeka konusunda da hızlı adımlar atan Çin için yapay zeka, askeri-sivil bütünleşme (military-civil fusion) politikası kapsamında stratejik bir kaldıraç. Çin Halk Kurtuluş Ordusu (PLA) kaynaklarının belirttiğine göre; üretken yapay zeka, özellikle istihbarat alanında oyunun kurallarını değiştirebilecek nitelikte. PLA bünyesindeki araştırmacılar ve savunma sanayii kuruluşları, yabancı ve yerli büyük dil modellerini (LLM’ler) uyarlıyor. Böylece PLA, özelleştirilmiş istihbarat modelleri geliştiriyor.

Insikt Group ve Recorded Future'ın paylaştığı araştırmaya göre; PLA, Meta ve OpenAI gibi yabancı kaynaklı modellerin yanı sıra Tsinghua Üniversitesi, Zhipu AI ve Alibaba Cloud gibi Çin merkezli LLM çözümlerini de kullanarak kendi amaçlarına uygun üretken yapay zeka (GenAI) sistemleri oluşturuyor.

Bu sistemler sayesinde çok büyük miktarda veriyi hızlıca işleyip analiz etmek ve açık kaynak istihbarat raporları üretmek amaçlanıyor. Aynı şekilde sorulara yanıt verme, komutanlara tavsiyeler sunma ve hatta erken uyarı sinyalleri çıkarma gibi fonksiyonların da elde edilmesi hedefleniyor Bu yaklaşımla birlikte istihbarat döngüsünün her aşamasında üretken yapay zekanın kurumlara hız ve verimlilik kazandırması planlanıyor. Böylece karar süreçleri hızlanırken, geniş ölçekli veri, daha isabetli hale gelecek. 

Çin’in savunma ekosistemi üretken yapay zekayı sadece analiz değil, simülasyon ve eğitim amaçlı da kullanmaya başladı. SCMP'nin aktardığına göre; Mayıs 2025’te Çin’de bir araştırma ekibi, yerli geliştirilen DeepSeek'in büyük dil modelini kullanarak otomatik muharebe senaryoları üretti. Söz konusu simülasyon sistemi, 48 saat süren insan planlaması ile kıyaslandığında 48 saniyede 10 bin farklı savaş senaryosu oluşturabiliyor. Devasa veri setleri üzerinde eğitilen model, karmaşık muharebe durumlarını çözümleme ve yeniden kurgulama yeteneği kazanmış durumda. Böylece komutanlar, olası çatışma durumlarına karşı çok daha hızlı hazırlık yapabilecek.

Geçmişten günümüze Çin'in savunmada yapay zeka odaklı makaleleri 

PLA Daily’de yayımlanan farklı tarihlerdeki makaleler, Çin ordusunun üretken yapay zekaya bakışının zaman içinde nasıl evrildiğini bizlere gösteriyor. Yayınlarda, ChatGPT ve benzeri büyük dil modellerinin barış ve savaş dönemlerinde istihbarat analizi, veri madenciliği, karar destek ve muharebe alanı farkındalığını artırma gibi alanlarda önemli bir araç olarak konumlandırıldığı görülüyor.

Özellikle 2023 ve 2024 tarihli analizlerde, bu modellerin büyük miktarda bilgiyi özetleme, ilişkilendirme ve komutanların karar alma süreçlerini destekleme kapasitesine vurgu yapılıyor. Bununla beraber modellerin, güncel istihbarat üretme konusunda tek başına yeterli olmadıkları ve gerçek zamanlı veri kaynaklarına bağımlı oldukları da açıkça ifade ediliyor.

Öte yandan 2020’de yayımlanan deepfake odaklı uyarılar, yapay zekanın yalnızca bir güç çarpanı olmanın ötesinde istihbarat operasyonlarını hedef alabilecek yeni tehditler doğurduğuna da dikkat çekiliyor. Bu tablo, PLA Daily’nin yaklaşımında doğru veriyle desteklendiğinde stratejik avantaj sağlayan, ancak kontrol ve doğrulama mekanizmaları gerektiren kritik bir teknoloji olarak ele alınıyor. 

Şu an için PLA’nın mevcut üretken yapay zeka teknolojilerini somut avantajlara dönüştürmeye odaklandığını söyleyebiliriz. Örneğin PLA patent başvuruları, uydu görüntülerinin yapay zeka ile işlenmesi, olay verilerinin otomatik çıkarılmasını kapsıyor. Aynı şekilde OSINT, HUMINT, SIGINT ve GEOINT gibi çeşitli istihbarat türlerinin üretken yapay zeka ile bütünleştirilerek ortak bir askeri dil modelinin eğitilmesi üzerine yöntemler de gündemde. Ayrıca Aralık 2024’te başvurusu yapılan bir patentte, çok kaynaklı istihbarat verileriyle eğitilen bir “askeri LLM”in istihbarat döngüsünün her safhasını destekleyerek operasyonel karar almayı iyileştireceği vurgulanıyor. 

Çin'in askeri-sivil entegrasyon stratejisi kapsamında, sivil sektördeki yapay zeka atılımlarını hızlıca ordu kapasitesine aktardığını söyleyebiliriz. Görünen o ki; Alibaba gibi teknoloji devlerinin veya akademik dünyanın ürettiği modeller, PLA tarafından adapte edilerek Çin’e özgü ihtiyaçlara göre kullanılabiliyor.

Avrupa

Mart 2025'te yayınlanan “2030 Avrupa Savunma Hazırlığı” başlıklı white paper, yapay zeka, kuantum, robotik ve diğer yeni teknolojilerin artık askeri üstünlük ve ekonomik büyüme için ne kadar önemli olduğunu vurguluyor. AB'nin Stratejik Pusulası ve Avrupa Savunma Sanayi Stratejisi, savunma harcamalarının ve inovasyonun artırılmasını talep ederken, yapay zekayı en önemli öncelik olarak belirliyor.

Avrupa'da savunma yapay zeka yatırımları

NATO Innovation Fund'ın sitesinde yer alan bilgilere göre; Avrupa'da savunma yapay zeka yatırımları 2024'te 5.2 milyar dolar seviyesine ulaştı ve son iki yılda yüzde 30 arttı. Avrupa savunma sanayii de yapay zekayı pratik uygulamalara entegre etmeye başladı. NATO Müttefikleri, kontrollü bir şekilde istihbarat, keşif ve gözlem (ISR) görevlerinde yapay zekadan yararlanan sistemleri devreye alıyor. Örneğin, NATO’nun yeni nesil Misyon Destek Sistemi (MSS), komutanların yapay zeka destekli karar destek araçlarını kullanabileceği şekilde tasarlandı.

Avrupa savunma fonlarıyla desteklenen projeler arasında, uydu görüntülerindeki bulutları yapay zeka ile kaldırıp daha net istihbarat sağlayan yazılımlar yer alıyor. Bununla beraber insansız hava araçlarının sürü halinde otonom görev yapmasına yönelik araştırmalar da bulunuyor.

Savunmada Meta desteği 

Bu arada Meta'nın Avrupa'daki ülkeler için yapay zeka modellerini erişime açtığını belirtelim. Fransa, Almanya, İtalya, Japonya ve Güney Kore'deki yetkililer ile AB ve NATO kurumları artık savunma ile ilgili görevler için Meta'nın yapay zeka modelleri Llama'yı kullanabilecek. Yetkililer, bu muafiyeti ulusal güvenlik çalışmaları için sözleşme yapılan şirketlere de aktarabilecek.

Avrupa ülkeleri, yapay zeka teknolojilerini savunma alanına entegre ederken etik ilkelere ve insan denetimine özel önem atfediyor. Ceps'in aktardıklarına göre; Avrupa Birliği genelinde sivil kullanımı düzenleyecek olan Yapay Zeka Yasası (AI Act), yüksek riskli yapay zeka uygulamalarına sıkı insan kontrolü ve şeffaflık şartı getirmeyi hedeflese de, askeri uygulamaları kapsam dışında bırakıyor.

Birçok Avrupa ülkesi, yapay zeka destekli silah sistemlerinde insanın karar döngüsünden tamamen çıkarılmasına karşı temkinli duruyor. “İnsanın içinde ya da üstünde olduğu döngü” (Human-in-the-Loop / Human-on-the-Loop) prensipleri, özellikle hedef tespit ve angajman kararlarında insan onayının şart koşulmasını öngörüyor.

Tüm bu bilgileri incelediğimizde ABD'nin üretken yapay zekayı kurumsal verimlilikten karar destek sistemlerine kadar kontrollü ve kademeli biçimde entegre ettiğini; Çin'in ise askeri-sivil bütünleşme yaklaşımıyla bu teknolojiyi hız, ölçek ve senaryo üretimi üzerinden operasyonel üstünlüğe dönüştürmeyi hedeflediğini görüyoruz. Bu esnada Avrupa, bir yandan savunma kabiliyetlerini güçlendirmeye çalışırken, diğer yandan etik sınırlar ve insan denetimini merkezde tutan bir denge arayışında ilerliyor.

Önümüzdeki dönemde üretken yapay zekanın savunmadaki etkisi, yalnızca hangi modellerin kullanıldığıyla değil; modellerin hangi verilerle beslendiği, nasıl denetlendiği ve karar alma döngüsünde insana ne ölçüde yer bıraktığıyla gündeme gelebilir.