Oxford İngilizce Sözlüğü'ne göre "drone", uzaktan kontrol edilen, pilotsuz hava aracı veya misili anlamına geliyor. Drone'lar ya da uzun ismiyle insansız hava araçları (İHA) 20'inci yüzyılın birçok teknolojisi gibi önce savunma sanayi için geliştirildi. Önceleri gözlem amacıyla tasarlanan bu araçlar, askeri saldırılarda kullanılmaya başlanması daha geniş kitleler tarafından tanınmasını sağladı.
Drone'ların Türkiye dahil olmak üzere yaygın kullanımı hala askeri. The Guardian ya da Huffington Post gibi yayınlarda drone'lar için ayrılmış özel bölümlerinde sıralanan haberlerin neredeyse tamamı bu konularla ilgili. Hatta Amerika drone saldırılarının neden olduğu can kaybını kayıt altına alan şöyle mobil uygulamalar bile mevcut.
Bunların bir sonucu olarak hafızalarda çatışma ve savaşlar gibi doğrudan şiddeti çağrıştıran olaylarla özdeşleşen drone'ların amatör ve ticari kullanımı ise son dönemde gittikçe yaygınlaşıyor. Bu durum, drone'ların yeniden tanımlanması gerekliliğini getiriyor. Amerika başta olmak üzere, yeni yasal düzenlemelerle drone'ların askeri savunma ve saldırı dışında kullanım alanlarını tartışmaya açıyor.
Vietman Savaşı'ndan günümüze askeri drone'lar
İnsansız hava araçlarının askeri kullanımı fikrinin 1800 sonlarına kadar gittiği belirtiliyor. Modern çağda savaşla özdeşleşen silahlı drone'ların kullanımıyla ilgili en bilinen örneklerden biri de Vietnam Savaşı. Savaş sırasında yaklaşık 3,500 İHA operasyonunda kullanılmasıyla tarihin belki en çok bilinen drone'larından biri de radyo kontrollü, yüksek hızlı Ryan Firebee oldu.
İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra yaygınlaşmaya başlayan silahlı drone'ların kullanımı o kadar yaygınlaştı ki, Batı Galler, insansız hava aracı üretiminde dünyanın önde gelen ülkelerden bir olma iddiasıyla drone'lara özel havaalanını açtı, Türkiye, Türk İnsansız Hava Aracı (TİHA) programı kapsamında yerli askeri drone'larını üretmeye başladı, Amerika Kuzey Kore nükleer silahlarını takibe almak için kullandığı Global Hawk'ı, Japonya depremi sonrası hasar tespiti için Fukushima Daichi nükleer santraline gönderdi. Örnek listesi oldukça uzun.
Sivil drone'lar
Nikola Tesla'nın 1898'de aldığı ve teleotomasyon diye tanımladığı insansız hava aracı patenti, bugünkü drone teknolojisinin temellerini oluşturan prensiplerden biri olarak görülüyor. Bu da drone'ların ilk etapta sivil kullanım için düşünüldüğünü gösteriyor. (Benzer bir konuda, Amerika'nın "dronefather"ı Abe Karem'in The Economist röportajını da okuyabilirsiniz.)
İnsansız hava araçlarının sivil kullanımı konusunda iki ana ayrımdan söz edebiliriz. Bunlardan ilki pilotsuz uçaklar. Geçtiğimiz yıl yolcusuz olarak da olsa başarılı bir test uçuşu yapan İngiliz BAE Systems'ın pilotsuz uçuşu, en az sürücüsüz araçlar kadar ses getrmişti.
Askeri drone'lardan çok daha küçük ebatlara sahip ve quadcopter gibi popüler örnekleri olan drone'larsa ikinci grubu oluşturuyor. Bu drone'ların son dönemdeki kullanım alanları arasında, yangın söndürme, doğal yaşamı gözleme, tarım, havadan çekim yapma, deprem sonrası hasar ve radyasyon tespiti gibi çok sayıda farklı konu beliriyor.
Konuyla ilgili, çoklu robotik sistemler üzerinde yaptığı ses getiren çalışmalarıyla tanınan, Kumarrobotics'in kurucusu, University of Pennsylvania Profesörü Vijay Kumar'ınTED konuşmasını da görmenizi tavsiye ederiz.
DIY Drone'lar
Günümüzde drone'ları, hafızalardaki askeri görüntülerden belki en başarılı biçimde uzaklaştıran gelişmelerden biri de maker kültürü içinde bir yer bulması oldu. Do it Yourself (DIY) yani kendin yap drone'ların, askeri drone'ların aksine hafiflik, ucuzluk ve taşınabilirlik gibi özellikleri, drone'ları birçok sivil için erişilebilir hale getirdi. Dünya çapında bilinen en popüler online komünitelerden biri olan diydrones.com üzerinde hergün onlarca farklı gelişme ve yapım süreçleri kullanıcıları tarafından paylaşılıyor. Sitedeki Arducopter Türkiye Grubu ise Türkçe içeriklerin paylaşıldığı bölüm.
Amatör drone'ların kullanımı da hızla yaygınlaşıyor. 2010 yılında piyasaya sunulan ve bugün bilinirliği en yüksek drone markalarından biri olan Parrot'ın ilk iki yılındada 300 binden fazla AR drone modelini satmış olması bunun bir göstergesi. (Şirket kamuoyuyla paylaştığı satış rakamlarını düzenli olarak güncellemiyor.) Parrot, Türkiye'de buldumbuldum.com, arabulvar.com, bunlardanistiyorum.com ve D&R'dan satın alınabiliyor. Bir diğer bilinirliği yüksek marka Phantom'un ise Türkiye yetkili satıcısı TechnoModel.
Drone'ların sivil kullanımı konusunda ise en başla gizlilik ve fiziksel güvenlik konularında soru işaretleri var. Drone'ları ticari amaçla kullanmak isteyen ilk şirketlerden biri olan Amazon'un drone'larla teslimat yapma talebine (ve birçok benzer talebe) yakın zamanda düzenleyiciler (FAA) tarafından olumsuz cevap geldi. Her ne kadar Amerika'da gelecek yıldan itibaren yürülüğe girmesi beklenen yeni düzenlemelerin drone'ların ticari ve sivil kullanımındaki engelleri ortadan kaldırabileceği beklense de,durum belirsizliğini koruyor. Zira, geçtiğimiz günlerde Amerikalı bir kadının 26'ıncı katındaki penceresinde bir drone'la göz göze gelmesi gibi gelişmeler, amatörler için ciddi sınırlamaların devam edeceğini gösteriyor.
Yine de drone'lar yeni tanımlar ve düzenlemelerle, öyle ya da böyle hayatımızda yer edinecek gibi görünüyor. Siz ne düşünüyorsunuz?
