İnternet eski günlerinde çoğunlukla pek maddi değeri olmayan -en azından teoride- işlerin yürüdüğü bir platformdu. Elektronik posta gönderir veya alır, cevap verir, birkaç forumda yazı yazar ya da değişik makaleler okuyabilirdik. Günümüzde ise en değerli varlıklarımızı şifrelenmiş bir şekilde birbirine zincirleyerek susturulamaz ve müdahale edilemez blockchain adındaki ağlara bağlıyoruz.
Önümüzdeki yıllarda blockchain teknolojisi, iş yapış şeklimizden varlıklarımızı yönetme alışkanlıklarımıza, makine ve araçlarımızı kullanma alışkanlıklarımızdan nasıl güvenli oy verebileceğimize kadar birçok şeyi kökünden değiştirecek. Hatta kim olduğumuza dair kimlik bilgilerimizi kanıtlama yöntemlerimizde bu değişime dâhil. Bu dönüşüm içerisinde, hastaneler, hükümetler gibi şimdiki hallerinden ve çalışma yöntemlerinden tamamen farklılaşacak sektörler ve kurumlar olacağı gibi sigortacılık, bankacılık gibi aracılık esası üzerine kurulu birçok kurum ve iş kolu da yok olacak.
Blockchain ne yapabilir ve size ne ifade edebilir?
Blockchain ve finans
Kripto paralar ya da dijital paralar, en basit anlatımı ile elektronik bir ağ üzerinden transferi yapılabilen para birimleridir. Para transferi için bu gün birçok yöntem mevcut. Çek yazabilirsiniz, ödeme talimatı verebilirsiniz, kredi kartı kullanabilirsiniz ya da havale yapabilirsiniz. Ya da hemen hemen herkesin duyduğu bitcoin veya alternatiflerinden ethereum, litecoin, dash gibi binlerce kripto para biriminden herhangi birini kullanabilirsiniz.
Transfer ettiğimiz para miktarı ne kadar fazla ise doğal olarak onu o kadar çok güvence altında tutmak isteriz. Geleneksel finans sisteminde genellikle banka gibi bir aracı kurum bizim için bu güvenlik hizmetini üstlenir. Yap adasında yaşayan insanların ise daha farklı bir çözümü vardı; kim kimden ne almış ne kadar borcu ne kadar alacağı var gibi bilgileri, adada yaşayan kişiler ezberinde tutuluyordu. Bir nevi dağıtılmış kayıt defteri. Blockchain ise bu fikri, dijital olarak bir ağ üzerinde ve ağa bağlı bulunan bütün bilgisayarlarda bu kayıt defterinin birer kopyasını tutarak ve her yapılan transferin ağdaki her bilgisayar tarafından onaylanması ile gerçekleştiriyor. Bankaların kayıt defterleri kendi ellerindedir, kendileri düzenler ve biz onların hata ya da sahtekârlık yapmadıklarına inanır ve güveniriz. Bu güven karşılığında da bir ücret öderiz.
Nasıl çalışıyor?
Her transfer ağ tarafından onaylanmadan ve ağa katılmadan önce dijital olarak “blok” adı ile bilinen bir transferler kümesi içerisine katılır. Transferin ağa katılması için önce onaylanması gerekir. Bunu içinde ağ; para gerçekten orada mı, gönderici ve alıcı gerçek kişiler mi gibi birkaç soruya cevap arar.
Bloklar belirli bir sürede otomatik olarak oluşur. O süre içerisinde yapılan transferler o bloğa aittir. Örneğin bitcoin için bu süre 10 dakikadır. 10 dakikalık süre hemen hemen hiç değişmez, bu 10 dakikalık süre içerisinde yapılan bütün transferler o bloğa girer. Ağ bu süreyi sabit tutabilmek için çözülmesi tam 10 dakika sürecek bir matematiksel soru hazırlar. Bu sorunun zorluk derecesi ağda ki hesaplama gücüne göre değişkenlik gösterir ki 10 dakikalık süre hiç değişmesin. İşte bu matematiksel soruyu doğru bulup ispatını ilk yayınlayan “madenci” ödül olarak sunulan yepyeni kripto paraların sahibi olur. Tabi ödülü almadan önce ağda ki diğer bilgisayarlar ispatını doğrular ve onaylar. Bu onaydan sonra blok önceki bloklara geldiği sıra ile bağlanarak oluşan zincire katılır. Bu teknoloji sahtekârlıkların ve hırsızlıkların önüne geçebildiği gibi paranın çok hızlı bir şekilde zaman veya mekân fark etmeksizin transfer edilebilmesine olanak tanır.
Geleneksel finans sistemlerimiz hantal ve çoğunlukla hata yapma eğilimindeler. Aracı kurumlar ve aracılar bu hatalardan oluşan anlaşmazlıkları gidermek için varlar ve bu işten tonla para kazanıyorlar. Bu durum kişiler için zamana ve paraya mal oluyor. Blockchain ise daha şeffaf, ucuz, ve güvenilir bir alternatif sunuyor. Günümüzde giderek artan sayıda finansal kurum, blockchain teknolojisi sayesinde, önceden programlanmış şartların yerine gelmesi ile elinde bulunduranlara ödeme yapan akıllı tahviller veya aynı şekilde çalışan ve kişiler ile kurumlar arasında da yapılabilen akıllı sözleşmeleri birer ürün olarak sunmaya başladı.
Finans alanında blockchain uygulama örnekleri:
- Varlık Yönetimi: Ticari İşlemler ve Uzlaşma
Varlık yönetiminde geleneksel ticaret süreçlerinde ve özellikle de sınır ötesi işlemler söz konusu olduğu zaman durum gitgide karmaşıklaşır ve maliyeti ve riski artar. İşlem içerisinde yer alan her aracı ve uzlaşma yöneticisi kurum ciddi derecede verimsizlik yaratan ve hataya açık kendi kayıt defterini tutar. Blockchain teknolojisi bu kayıt defterini açık ve kusursuz bir şekilde tutarak aracılara olan ihtiyacı tamamen ortadan kaldırır.
- Sigorta: Taleplerin İşlenmesi
Sigorta sektöründe taleplerin işlenmesi sinir bozucu ve yorucu işlemlerdir. Sigorta çalışanları, sahte iddialar, hatalı verilerden terkedilmesi gereken politikalara kadar birçok şeyle yüzleşmek ve ayırt etmek zorundadır. Hata olasılığı çok yüksek. Blockchain teknolojisi ise en az risk ile bu süreçlerin yönetimini mümkün kılıyor.
- Ödemeler: Sınır Ötesi Ödemeler
Günümüzün küresel fon transferi sistemleri hataya açık ve maliyetli. Gönderdiğiniz paranın dünyanın öbür ucuna ulaşması en iyi olasılıkla günler sürerken bu haftaları da bulabilir. Blockchain şimdiden uçtan uca şifreli anlık havale hizmetleri veren Abra ve Align Commerce gibi şirketlerin oluşmasını sağladı bile.
Akıllı Varlıklar
Otomobil ve gayrimenkulden, şirket hisselerine, patentlere ve telif haklarına kadar her varlık kendi içinde akıllı teknolojilere sahip olabilir. Blockchain teknolojisi bu varlıkların sahiplerinin ve kullanım veya görüntüleme yetkisi olan kişilerin bilgilerini saklayıp koruduğu gibi varlıkları da korur. Akıllı sözleşmeler ile mülkler çok daha güvenli bir şekilde kiraya verilebilir satılabilir kullanım hakları devredilebilir. Blockchaine eklenmiş bir mülk kendisine atanan akıllı bir anahtar sayesinde sadece yetkili kişilerin erişimine olanak tanıyabilir. Akıllı mülkü satmak veya kiralamak için aracı bir kurum ihtiyacı tamamen ortadan kalkar.
Akıllı varlıklar için blockchain uygulama örnekleri:
- Kredilendirme Sistemi
Akıllı sözleşmeler geleneksel kredi sistemini kökünden değiştirecektir. Mevcut sistemde kredi veren kuruluş genellikle yüksek faizler altında zaten krediyi baştan almaması gereken kişiyi ezer, iflasa zorlar ve sonunda elinde ki mülkü alır. Blockchain teknolojisinde ise kişi, kimseye varlıklarının dökümünü, gelir belgelerini ve kimlik bilgilerini vermek zorunda kalmaz. Elle işlenen yüzlerce evrak gereksiz hale gelir. Kişinin kredi alabilirliğini ve ne kadarlık bir kredi alabileceğini sistem otomatik olarak ortaya koyabilir ve her iki taraf içinde güvence altına alabilir.
- Otomobiller ve Akıllı telefonlar
Günümüz otomobilleri artık akıllı anahtarlar ile çalışıyor. Cep telefonlarımız sadece bizim bildiğimiz şifreler ile aktif oluyor. Ancak araba anahtarınızı ya da akıllı telefonunuzu kullanmak için uyguladığınız parola ya anahtarın içinde ya da sim kartta saklanıyor ve kaybedilmesi durumunda yenisini hazırlamak zahmetli ve maliyetli. Blockchain üzerinde bu varlıkların kullanım yetkilerin güvenli bir şekilde işlenebilir, takip edilebilir, yenilenebilir veya iptal edilebilir.
- Blockchain ve şeylerin interneti (IOT)
Herhangi bir meta internete bağlanabilen ve ağdaki diğer metalar ile iletişim kurabilen bir donanıma sahip ise bir IOT olarak sınıflandırılır. Otomobil gibi bir meta bilgisayar ağına katıldığında artık herhangi bir meta olmaktan çıkar ve kişiden kişiye, kişiden eşyaya ve eşyadan eşyaya iletişim olanağı tanır. Yapılan analizler 2020 yılına kadar 25 milyar metanın ağda birbirine bağlanmış olacağını öngörüyor. Bu teknoloji sayesinde buzdolabınız süt bitince sipariş verebilir, ofisinizde ki yazıcı hangi tonerin ne kadarlık ömrü kaldığına göre siparişlerini düzenleyebilir. Daha büyük ölçekte ise, şehirler akıllı hale gelerek daha çevreci ve sürdürülebilir bir yönetim ile daha iyi yaşam ve çalışma olanakları sunabilir.
Bu vakaların hepsinde ortak birkaç sorun var. İnternete bağlanan bu kadar çok “şey” den gelen tonlarca veri nasıl güvenli bir şekilde depolanacak, görüntülenecek ve işlenecek? Şirketler kendi verilerini bu açık ortamda nasıl koruyacaklar?
Blockchain bunların hepsine cevap olabilir. Kimin hangi bilgiyi ne şekilde görüntüleyip ne şekilde işleyebileceğine dair kuralların asla değiştirilemez bir şekilde yazıldığı ve uygulandığı akıllı sözleşmeler bu sorunların üstesinden kolaylıkla gelebilir.
Blockchain üzerinde IOT örnekleri
- Akıllı aletler
Akıllı aletler, internete bağlanarak kendi uygulamaları ve çevreleri hakkında size daha fazla bilgi verebilen cihazlardır. Bu fikir ile siz cihazınızın yanında olmasanız bile onun yaptığı işi takip edebilir, müdahale edebilir ve bilgi alışverişi yapabilirsiniz. Bu durum cihazların daha verimli ve tasarruflu çalışmalarını da sağlar. Bu cihazların şifreli bir şekilde blockchaine aktarılması, cihazın güvenliğini ve gerekli olduğunda başkası tarafından da güvenle kullanabilmesini sağlar.
- Tedarik zinciri
Günümüzde şirketler, tedarik zincirleri içerisindeki insan iş gücünü dijital sensörler ile değiştiriyorlar. 2030 yılına kadar tedarik zinciri sektöründe kullanılan dijital sensör sayısının 10 trilyon gibi bir rakama ulaşması bekleniyor. Blockchain teknolojisi bu sensörlerden gelen veriyi, hiçbir teknolojinin yapamayacağı güvenli bir şekilde işleyebilir, yönetebilir ve saklayabilir.
Akıllı Sözleşmeler
Akıllı sözleşmeler, bu olursa bunu yap ( if this then that IFTTT) kodlama prensibi ile kendi kendine çalışabilen programlardır. Gerçek hayatta aracı kurumlar söz konusu sözleşme taraflarının yükümlülüklerini yerine getirip getirmediğini kontrol eder. Blockchain teknolojisi bu sözleşmeleri herkese açık bir şekilde barındırmanın dışında sözleşme taraflarının yükümlülüklerini yerine getirmesi veya getirememesi gibi durumlarda otomatik olarak işlem yapabilme olanağı tanır.
Akıllı sözleşmelerin uygulama alanları, finansal türevlerden emlak hukukuna, sigorta primlerinden topluluk fonlamasına kadar birçok alana yayılabilir.
Blockchain üzerinde akıllı sözleşme uygulama örnekleri:
- Blockchain üzerinde sağlık hizmetleri
Kişisel sağlık geçmişine dair kayıtlar, blockchain üzerine aktarılarak sadece yetkili ve o konuyla ilgili kişiler tarafından görüntülenmesi ve işlenmesi sağlanabilir. Aynı strateji, gerçekleşen ameliyatlara ilişkin belgelerin gerekli kurumlara zamanında ve hatasız bir şekilde ulaşmasını sağlayabilir. Sigorta şirketlerinin hasar incelemelerini kolaylaştıracağı gibi hastaların ilaç satın alımları ve kullanımları da hatasız bir şekilde takip edilebilir.
- Blockchain üzerinde müzik
Müzik endüstrisindeki temel sorunlar, mülkiyet hakları ve telif hakkı dağıtımı çevresinde şekilleniyor. Dijital müzik endüstrisi eseri para odaklı bir ürün haline getirirken mülkiyet hakları genellikle göz ardı ediliyor. Blockchain ve akıllı sözleşme teknolojisi kapsamlı ve hatasız bir şekilde bir müzik hakları veri tabanı oluşturabilir ve sanatçıların telif haklarını dürüst ve hatasız bir şekilde dağıtabilir.
- Yönetimde blockchain
Günümüzde hemen hemen her ülkede yapılan seçimlerde muhakkak şaibe iddiaları oluyor. En son Örneğini Rusya yaşadı. 2016 yılında ABD seçimlerinde üç eyalette oyların yeniden sayılması talep edildi. Türkiye’de her seçim sonrasında aynı tartışmaların yaşandığı bir ülke olarak diğerlerinden pek farklı değil. Bilgisayar korsanları için ABD’deki seçim sistemleri bile çok kolay maniple edilebilir olarak görülüyor. Oysa blockchain üzerinde akıllı sözleşmeler ile hazırlanacak bir seçim tamamen güvenli ve asla müdahale edilemez olacaktır. Oyların sayılması için insan gücüne gerek olmayacağı gibi sonuçlar seçimin başlamasından itibaren anlık olarak bile görüntülenebilir. Ciddi bir maliyet olan seçimler, blockchain sayesinde çok daha az maliyetle, çok daha kısa sürede ve güven içerisinde tamamlanabilir. Hatta daha ileriye giderek aday olan kişinin seçim öncesi taahhütleri akıllı sözleşmeye işlenerek, milletvekili seçim sonrasında taahhütlerini yerine getirdikçe ödeme alabilir.
- Blockchain üzerinde kimlik güvenliği
Özellikle sosyal medya platformları bizim hakkımızda bizden çok şey biliyorlar. Bu platformlar kişi bilgilerini reklam verenlere para karşılığı satıyorlar. Blockchain teknolojisi Kişisel bilgilerin sadece gerekli bölümlerini gerekli kişilerin görüntülemesine olanak tanıyarak bu durumu tamamen ortadan kaldırabilir. Örneğin bir bara gittiğinizde kapıdaki güvenlik sizin sadece yaşınızın bilgisine erişebilmeli isminiz, doğum yeriniz ve ana adınız gibi birçok bilginin olduğu kimlik belgesini elinde tutmasına gerek yok. Blockchain kimlik bilgilerinizi şifreleyerek reklamcılardan ve sahtekârlardan korur.
Doğum, evlilik ve ölüm belgeleri gibi belgeler hayatımızda önemli bir yere sahip. Bu belgeler sayesinde, oy kullanma, vatandaşlık gibi bir çok hakkımızı talep edebiliyoruz. Ancak bu belgelerin sahtekarlık, kaybolma veya hasar görme gibi risklerden koruyan bir sistem pek mevcut değil. UNICEF’e göre 5 yaşın altındaki her 3 çocuktan birinin doğum belgesi yok. Blockchain bu belgelerin düzenlenmesi ve güvenliğinin sağlanmasında en büyük yardımcı olacaktır.
Sonuç olarak; blockchain teknolojisinin verimli ve başarılı bir şekilde çalışabilmesi için, düğümlerden(node) oluşan bu ağların motive edilmesi ve etik kurallar çerçevesinde hareket etmesi gerekir. Eğer bu standartlar yerine gelirse, işte o zaman şimdilik çok çok yeni olan blockchain teknolojisi, iş yaşamını kolaylaştıran, adil ticaretin yapılabildiği, demokratik bir ekonomiye sahip ve insanların faydası için çalışan toplumların oluşmasını sağlayacaktır.
